ماه ما در جوانی بادهایی سریع‌تر از صوت داشته

به گفته‌ی پرابال ساکسنااز مرکز پروازهای فضایی گوداردناسا در گرین‌بلت مریلند، و یکی از اعضای گروه سازنده‌ی این مدل، جَو فلزی آغازین ماه یک ساختار افراطی عمدتا فلزی بود که «بسیار سریع و به شیوه‌ای واقعا خشن و سهمناک فروریخت.»

بر پایه‌ی مدل پیشرو در جوانی زمین، یک جرم هم‌اندازه‌ی بهرام (مریخ) به آن برخورد کردو ابری از آوارها و تکه‌های پیکرش را به فضا فرستاده. این ابر سپس فشرده و چگالیده شد و کره‌ی ماهرا ساخت. ماه در آغاز پیدایش به احتمال بسیار با اقیانوسی از گدازه پوشیده شده بود که ژرفایش می‌توانسته به ۱۰۰۰ کیلومتر برسد.

این اقیانوس گدازه به طور پیوسته بخاری از عنصرهای گریزا (فرّار) مانند سدیمو سیلیسیمبه بیرون می‌دمید که هوایی را به گرد ماه ساختند. از آنجایی که زمین هنوز از برخوردی که ماه را پدید آورد داغ بود، با گرمای خود لایه‌های بالایی اقیانوس گدازه‌ی ماه را بخار می‌کرد و فشار هوایی هم‌اندازه‌ی فشار هوا در بالای کوه اورستپدید می‌آورد.

این جو به دماهایی بالاتر از ۱۷۰۰ درجه‌ی سانتیگراد رسید و به طور عمده نیز در سمت رو به زمینِ ماه بود، زیرا اقیانوس گدازه در آن سمت نمی‌توانسته در اثر گرمای زمین بخار شود.

تفاوت شدید دما و فشار میان سمت پنهانو سمت پیدای ماه باعث پدید آمدن بادهایی زبرصوت (سریع‌تر از صوت) شده بود که از سمت پیدای ماه به سمت پنهان آن می‌وزیدند. مدل تازه‌ی دانشمندان نشان می‌دهد که این بادها به اندازه‌ی کافی نیرومند بوده‌اند که موج‌هایی را در اقیانوس گدازه‌ی آن درست کنند.

با خنک‌تر شدن ماه، سنگ‌های اقیانوس هم آغاز به بلورِش (تبلور) کردند. سنگ‌های چگال در اقیانوس پایین‌ رفتند و سنگ‌های کم‌چگال‌تر هم شناور ماندند و کوه‌های صخره‌ای را پدید آورند. در چند هزار سال نخست پس از پیدایش ماه، به اندازه‌ی کافی سنگ روی سطح شناور بود که یک پوشش جامد روی اقیانوس درست کند، پس از آن بود که جو به سرعت چگالیده شد.

از آنجایی که بیشتر جو آغازین ماه را سدیم تشکیل می‌داد، الگوی ویژه‌ای را روی ماه پدید آورد که امروز هم می‌توانیم آن را ببینیم. این جو تنها سطح سمت پیدای ماه را پوشاند، به همین دلیل مدل ساکسنا نشان می‌دهد که این جو می‌بایست حلقه‌ای از سدیم در لبه‌هایش درست کرده باشد.

ساکسنا می‌گوید: «جستجو برای یافتن چنین چیزی می‌تواند راهی خوب برای محدود کردن گزینه‌هایمان درباره‌ی نوع جو ماه در آن زمان، و چگونگی پیدایش ماه باشد.»

سدیمی که از جو ماه به فضا می‌گریزد هم می‌تواند این را توضیح دهد که چرا سدیم درون بسیاری از نمونه‌ سنگ‌های ماه به گونه‌ی شگفت‌انگیزی کمتر از سنگ‌های زمین است.

به گفته‌ی کلایو نیلاز دانشگاه نوتردامایندیانا، این مدل به ما می‌گوید که برای آگاهی از جو آغازین ماه چه نشانه‌هایی را می‌توانیم جستجو کنیم، ولی شاید داریم شواهدی که اکنون داریم را از دست می‌دهیم.

به جای نظریه‌ی تراوش آهسته‌ی بخار سدیم از ماه که ساکسنا ارایه کرده، بر پایه‌ی بررسی نمونه سنگ‌های ماه، این سدیم می‌توانسته زمانی آزاد شده باشد که یک سنگ فضایی به ماه کوبیده شد و سوراخی در لایه‌ی سنگی [روی اقیانوس گدازه] پدید آورد. نیل می‌گوید الگوهایی که در سنگ‌های ماه یافته‌ایم با زمان‌بندی مدل ساکسنا همخوانی ندارند. وی می‌گوید: «ولی این یک مدل شُسته رُفته است و انگیزه‌ای برای گفتگوهای بسیار درباره‌ی زمان‌بندی اقیانوس گدازه‌ی آغازین ماه و شیوه‌ی دگرگونی‌های آن به دانشمندان می‌دهد.»

شناخت ویژگی‌های ماه در سالیان نخست زندگیش می‌تواند بینش‌هایی درباره‌ی اجرام دیگر با محیطی یکسان به ما بدهد.

ساکسنا می‌گوید: «ماه یک سنگواره‌یبه خوبی محافظت شده است- یک پیشینه‌ی عالی برای تاریخ سامانه‌ی خورشیدی. ماه حتی می‌تواند همسانی برای فراسیاره‌های بسیار نزدیک باشد.»

گزارش این پژوهش در این نشانی در دسترس است.

-------------------------------------------

واژه نامه:

منبع: newscientist