گویا در گذشته زیر سطح "سرس"هم آب بوده

روشن‌ترین منطقه‌ از سطح سیاره‌ی کوتوله‌ی سرسکه درون دهانه‌ی پرراز و رمز اوکاتورجای دارد، دارای بیشترین انباشت کانی‌هایکربناته‌ایست که تاکنون بیرون از زمین دیده شده. این دستاوردِ پژوهشی تازه از سوی دانشمندان ماموریت داونناسا است. گزارش این پژوهش که در نگارش برخط نشریه‌ی نیچر منتشر شده، یکی از دو پژوهشنامه‌ی تازه درباره‌ی همنهش ساختاری سرس است.

ماریا کریستینا دسانتیس، نویسنده‌ی اصلی پژوهشنامه و سربازرس طیف‌سنج نقشه‌برداری فروسرخ داون (VIR) می‌گوید: «این نخستین بارست که این گونه از مواد را با چنین مقدار فراوانی در جایی از سامانه‌ی خورشیدیمی‌بینیم.» دسانتیس عضو بنیاد ملی اخترفیزیکدر رم است.

اوکاتور با سنی نزدیک به ۸۰ میلیون سال، به عنوان دهانه‌ایجوان شناخته می‌شود. پهنای این دهانه ۹۲ کیلومتر است و یک گودال مرکزی به پهنای حدود ۱۰ کیلومتر در میانش دارد. در مرکز آن یک ساختار گنبدی وجود دارد که با موادی به شدت بازتابنده پوشیده شده و تَرَک‌هایی شعاعی و هم‌مرکز روی آن و پیرامونش دیده می‌شود.

دسانتیس در بررسی خود پی برده که کانی غالب این منطقه‌ی روشن کربنات سدیماست، گونه‌ای نمک که روی زمین در محیط‌های آبگرمایی (هیدروترمال) پیدا می‌شود. به نظر می‌رسد این مواد از درون سرس آمده‌اند، زیرا یک سیارکبرخوردی نمی‌توانسته آن‌ها را بیاورد. بالا زدن این مواد هم نشان می‌دهد که دمای درون سرس گرم‌تر از چیزیست که پنداشته می‌شد. برخورد یک سیارک به سرس می‌توانسته به بیرون زدن این مواد از زیر سطح کمک کرده باشد، ولی پژوهشگران فکر می‌کنند یک فرآیند درونی هم در آن نقش دارد.

جالب‌تر این که نتایج نشان می‌دهد در گذشته‌ی نزدیک (از دید زمین‌شناختی)آب مایع می‌توانسته زیر سطح سرس وجود داشته باشد. این نمک‌ها می‌توانند از یک اقیانوس، و یا توده‌هایی از آب که میلیون‌ها سال پیش به سطح رسیده و سپس یخ زده بودند به جا مانده باشند.

دسانتیس می‌گوید: «کانی‌هایی که در بخش مرکزی دهانه‌ی اوکاتور یافته‌ایم می‌بایست توسط آب دگرگون شده باشند. کربنات تاییدی بر این دیدگاه است که سرس در درونش فعالیت‌هایی آبگرمایی داشته که این مواد را با فشار از سطح اوکاتور به بیرون رانده‌اند.»

طیف‌سنج نقشه‌بردار نور دیدنی و فروسرخ فضاپیمای داون چگونگی بازتابطول موج‌هایگوناگون نور خورشید از سطح سرس را بررسی می‌کند این به دانشمندان اجازه می‌دهد تا کانی‌هایی را شناسایی کنند که به احتمال بسیار این سیگنال‌ها[ی بازتابیده] را پدید آورده‌اند. یافته‌های تازه از بخش فروسرخاین دستگاه به دست آمده‌اند که سرس را در طول موج‌هایی از نور که بسیار بلندتر از توان دید انسان هستند بررسی می‌کند.

پارسال در یکی از پژوهشنامه‌های نیچر، گروه دسانتیس گزارش دادند که سطح سرس در بر دارنده‌یسیلیکات‌های ورقه‌ایآمونیاکی، یا خاک‌ رسآمونیاک‌دار است. از آنجایی که آمونیاک در بخش بیرونی سامانه‌ی خورشیدی فراوان است، این یافته به پدید آمدن این نظریه انجامید که سرس احتمالا نزدیک مدار نپتوندرست شده و سپس به درون کوچیده است. نظریه‌ی دیگر هم اینست که سرس شاید در جایی نزدیک به جایی که اکنون هست - کمربند سیارکیمیان بهرامو مشتری- درست شده بوده ولی مواد سازنده‌اش از فضای بیرونی سامانه‌ی خورشیدی آمده بودند.

یافته‌های تازه همچنین نشان‌دهنده‌ی وجود نمک‌های آمونیاک‌دار -کلرید آمونیومو/یا بی‌کربنات آمونیوم- در دهانه‌ی اوکاتورند. یافتن کربنات‌ها نظریه‌ی پیوند سرس با سیاره‌های یخی فضای بیرونی سامانه‌ی خورشیدی را نیرو می‌بخشد. آمونیاک، به همراه کربنات سدیم و بی‌کربنات سدیم که در دهانه‌ی اوکاتور سرس یافته شده‌اند پیش از این در افشانه‌های انسلادوس، ماه یخی کیوانهم شناسایی شده بود. انسلادوس به دلیل داشتن یخ‌فشان‌هاییکه از شکاف‌های سطحش بیرون می‌زنند شناخته شده. ساخته شدن سرس از همین مواد برای پژوهش‌های اخترزیست‌شناسیمورد جالبی است.

دسانتیس می‌گوید: «ما نیاز به بررسی این داریم که آیا چندین نقطه‌ی روشن دیگری که روی سرس است هم این کربنات‌ها را در بر دارند یا نه.»

یک پژوهش دیگر که در سال ۲۰۱۵ از سوی دانشمندان گروه دوربین تنظیم‌شونده‌ی داون در نیچر منتشر شده بود هم این پنداشت را مطرح می ‌کرد که مناطق روشن سرس در بر دارنده‌ی گونه‌ای دیگر از نمک هستند: سولفات منیزیم [اینجا: *یافته های تازه درباره لکه های روشن سرس]، ولی یافته‌های تازه احتمال بیشتری را برای کربنات سدیم نشان می‌دهند.

کارول ریموند، دستیاد سربازرس ماموریت داون از آزمایشگاه پیشرانش جتناسا در پاسادنای کالیفرنیا می‌گوید: «شگفت‌انگیز است که چقدر می‌توانیم به کمک داده‌هایی که فضاپیمای داون از ویژگی‌های شیمیایی و زمین‌شناختی سرس گرد آورده، درباره‌ی درون آن آگاهی به دست آوریم. با ادامه‌ی کاوش در این گنجینه‌ی داده‌ها، انتظار یافته‌های فزاینده‌ی دیگری را خواهیم داشت.»

گروه ماموریت داون همچنین پژوهشنامه‌ی تازه‌ای درباره‌ی همنهش لایه‌ی بیرونی سرس بر پایه‎ی داده‌هایی که دوربین تنظیم‌شونده‌ی داون گرد آورده در نشریه‌ی نیچر جئوساینس منتشر کرده‌اند. بر پایه‌ی این پژوهش که به رهبری مایکل بلنداز سازمان زمین‌شناسی آمریکادر فلگستف آریزونا انجام شد، بیشترِ بزرگ‌ترین دهانه‌های سرس بیش از ۲ کیلومتر گودتر از سطح پیرامونشان هستند، یعنی در درازنای میلیاردها سال تغییر چندانی نکرده‌اند. این ژرفاهای چشمگیر نشان می‌دهند که حجم یخ در مواد زیر سطح سرس بیش از ۴۰ درصد نیست و بقیه‌ی این مواد می‌توانند آمیزه‌ای از سنگ و مواد کم-چگالی مانند نمک‌ها یا ساختارهایی شیمیایی به نام کلاترات (اندرون‌گیر) باشند. نمای ظاهری تک و توک دهانه‌ی کم‌ژرفای سرس هم وجود دگرگونی‌هایی احتمالی در محتوای یخ و سنگ زیرسطحی را نشان می‌دهد.

--------------------------------------------

واژه نامه:

منبع: nasa