* تصویربرداری با وضوح بسیار بالا به دانشمندان نشان داد که یک ستاره ی ابرغول سرخ نزدیک با نام L2 PuppisT اکنون که به دوران کهنسالی‌اش رسیده دارد یک سحابی دوقطبی کوچک به گرد خود پدید می آورد.
 |
| یک تصویر فروسرخ-نزدیک از سحابی رو به رشدِ ال۲ کشتیدم (L2 Puppis)، که از پشت تلسکوپ بسیار بزرگ (وی‌ال‌تی، VLT) در رصدخانه ی جنوبی اروپا گرفته شده. پهنای زاویه ای این سحابی تنها ۰.۵ ثانیه ی قوس است که در فاصله ی برآوردی آن، تنها ۳۰ یکای اخترشناسی (AU) را می پوشاند. این سحابی به خوبی درون مدار اورانوس جای می گیرد. برای دریافت اندازه های بزرگ تر این تصویر به این پیوندبروید. |
سحابی های سیاره اییا سیاره-نما اجرامی شگفت انگیز با تقارن زیبا هستند، و سحابی های سیاره ای دوقطبیدر این مورد زیبایی ویژه ی خود را دارند. برای نمونه، سحابی "هابل ۱۲"در صورت فلکی ذات الکرسی (خداوند اورنگ) را در نظر بگیرید. این سحابی زمانی پدید آمد که یک ستاره ی خورشیدسان پیر شروع به پس زدن لایه های بیرونی‌اش به درون فضا کرد. موادی که در دو راستا پس زده شدند، ساختاری دو بخشی پدید آوردند که اگر در سه بعد دیده شود، همانند یک ساهت شنی خواهد بود ولی برای ما که آن را دو بعدی و تقریبا از پهلو می بینیم، مانند یک پروانه است.
ساختارهای ساعت شنی-مانند در میان سحابی های سیاره ی رایج است. ولی پژوهشگران هنوز به طور کامل نمی دانند این سحابی های ویژه چگونه ساخته می شوند، زیرا تاکنون آغاز شکل گیری هیچکدام از آن ها را ندیده بودند.
ولی شاید اکنون دیده باشند.
 |
| پهنه ای از آسمان پیرامون غول سرخال۲ کشتیدم در صورت فلکی جنوبی کشتیدم. این ناحیه‌ی پُرمایه از کهکشان راه شیری دربردارنده‌ی ابرهای برافروخته و سرخ فام هیدروژن است و نیز شماری ابر غبار که به نام گویچه‌ی دنباله‌دار-گونه شناخته می‌شوند نیز در آن پیدا می‌شود. اندازه‌ی بزرگ تر. برای دریافت دیگر اندازه‌های آن به این پیوندبروید. |
نویسنده ی اصلی پژوهش، پی‌یر کِروِلا از دانشگاه شیلیبه همراه همکارانش با بهره از تلسکوپ بسیار بزرگ (وی‌ال‌تی، VLT) در رصدخانه ی جنوبی اروپا (ESO) ساختار سه بُعدی سحابی کوچکی که دار به گرد ستاره ی پرآوازه ی "ال۲ کشتیدُم"در صورت فلکی جنوبی کشتی‌دمشکل می گیرد را نمایان و تایید کرده اند.
این سحابی با فاصله ی ۲۱۰ سال نوری از زمین یکی از سه ستاره ی "شاخه ی مجانبی غول ها"یا AGBاست که کمترین فاصله را از زمین دارند. این ستارگان، غول هایی بسیار تکامل یافته هستند که چیزی به پایان زندگیشان نمانده (ستاره ی میرایا شگفت اختر یا اومیکرون نهنگ هم از این دسته است). این دانشمندان همچنین وجود یک ستاره ی همدم را نیز برای این ستاره تایید کردند، یک غول نارنجی یا سرخ کمتر تکامل یافته که گویا بادهایش با بادهای ال۲ کشتیدم در برهمکنش است.
این گروه همچنین از دستگاه تازه ی وی‌ال‌تی به نام SPHERE/ZIMPOLنیز بهره گرفتند. این دستگاه یک سامانه ی قطبش‌سنجیو "اپتیک بی‌اندازه سازگار"است که برای آشکار کردن و بررسی اجرام کم نورِ بسیار نزدیک به ستارگان طراحی شده است. اخترشناسان در بررسی های گذشته هم به وجود این سحابی کوچک پی برده و نشانه های یک ستاره ی همدم را شناسایی کرده بودند، ولی نتوانسته بودند تصویری که برای تاییدشان به اندازه ی کافی واضح باشد بگیرند. اکنون با تایید هر دوی این موارد، پژوهشگران بر این باورند که ال۲ کشتیدم و همدمش به احتمال بسیار در گام های آغازین شکل‌دهی به یک سحابی سیاره ای دوقطبی به سر می برند.
 |
| این تصویر آمیزه ای از نمای SPHERE/ZIMPOL و داده های فروسرخی است که از یکی دیگر از دستگاه های وی‌ال‌تی به نام NACO به دست آمده، و یک حلقه ی غبار را در آن سوی بخش بالایی سحابی نشان می دهد. برای دریافت اندازه های بزرگ تر این تصویر به این پیوندبروید. |
یک پروانه چگونه ساخته می شود؟
نظریه پردازان دو نظریه ی پرطرفدار برای چگونگی پیدایش سحابی های سیاره ای دوقطبی دارند که در هر دو، یک ستاره ی همدم به گرد ستاره ی پیر اصلی در چرخش است. در یکی از این نظریه ها، فشار بادها و پرتوهای همدم جریان برون‌ریزی های غبار از ستاره ی پیرتر را در یک مدار حلقه-مانند پیرامون بیرون سامانه ی دوتاییقفل می کند، ولی به گونه ای که درصدی از مواد هم عمود بر حلقه بیرون کشیده شود. این برون-کشی های عمودی دیواره های ساعت شنی را پدید می آورند- در واقع همان بال های پروانه را.
در نظریه ی دیگر، ستاره ی همدم مواد پس زده شده از ستاره ی پیر را به سوی خود می کشد، و بدین ترتیب یک قرص بسیار کوچک تر با فواره هایی، تنها پیرامون خودش می سازد.
هر دو نظریه نیاز به یک ستاره ی همدم، یک قرص، و جریان هایی دارند که از قطب های قرص بیرون بریزد. کرولا و همکارانش با بهره از تصاویر SPHERE/ZIMPOL توانستند هر سه ی این بخش های مورد نیاز را در ال۲ کشتیدم شناسایی کنند، ولی این که آیا یک پروانه با اندازه ی کامل از این ساختارهای کوچک آغازین ال۲ کشتیدُم پدید خواهد آمد یا نه هنوز روشن نیست.
جزییات این پژوهش در نشریه ی آسترونومی اند آستروفیزیکز منتشر شده.
در ویدیوی زیر، با بزرگنمایی بخشی از آسمان در صورت فلکی کشتیدُم، به ستاره ی غول سرخ ال۲ کشتیدم می رسیم. برای دریافت ویدیو در نگارش ها و اندازه های گوناگون به این پیوندبروید:
در همین زمینه: * هم‌ترازی اسرارآمیز سحابی های سیاره ای دوقطبی
واژه نامه:
red giant - star - L2 Puppis - bipolar nebula - planetary nebula - Hubble 12 - Cassiopeia - Sun-like - pole - hourglass - butterfly - European Southern Observatory - Very Large Telescope - VLT - Pierre Kervella - Unidad Mixta Internacional Franco-Chilena de Astronomía - 3D - nebula - asymptotic giant branch - Mira - companion star - SPHERE - ZIMPOL - extreme adaptive optics - polarimetry - binary system - Astronomy & Astrophysics - near-infrared - arcsecond - Uranus
منبع: sky&telescope
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان