دنباله دار فضاپیمای روزتا به سیاهی زغال است!

همه ی عکس هایی که ما تاکنون از دنباله دار فضاپیمای روزتا، یعنی دنباله دار 67-P/چوریموف-گراسیمنکویا 67P/C-G دیده ایم آن را روشن بر پس زمینه ی فضا نشان می دهند. خوب همین گونه هم باید باشد. فضا در شب سیاه است. 

ولی می دانستید که اگر می شد این دنباله داررا در برابر یک پس زمینه ی آشناترِ زمینی ببینیم، از ظاهرش شوکه می شدیم؟ چرا که دنباله دار 67P/C-G به جای آن که به سپیدی یخ باشد، به رنگ آسفالتتازه است. بیشتر دنباله دارها این گونه اند و روشن تر از تکه های زغالی که در کباب پزها به کار می روند نیستند.

ستاره شناسان درجه ی بازتابندگییک جسم را با سپیدایییا آلبیدوی آن نشان می دهند. جسمی که ۱۰۰% نور را باز می تاباند دارای سپیدایی ۱.۰ است. سپیدایی سیاره ی ناهید۰.۷۵ است و ۷۵% نوری که از خورشید دریافت می کند را باز می تاباند، در حالی که میانگین بازتابندگی زمین ۳۰% است. 

درختان و خشکی های تیره رنگ زمین نور را بسیار کمتر از ناهیدی باز می‌تابانند که سرتاسرش پوشیده از ابر است. برعکس، کره ی ماه که به تیرگی زغال است تنها ۱۲% و آسفالت تازه تنها ۴% نوری که از خورشید بر آن می تابد را باز می تاباند- درست در میانه ی دامنه ی بازتابندگیِ بیشتر دنباله دارهای شناخته شده که ۲-۶% است.

درخشان ترین جرم در سامانه ی خورشیدی انسلادوس، ماه یخی کیواناست که بازتابندگی‌اش به ۹۹% می رسد. پس چرا دنباله دارها اینقدر تیره اند؟ بامزه اینجاست که تا پیش از سال ۱۹۸۶ که فضاپیمای جیوتوعکس هایی از نزدیک از دنباله‌دار‌ هالیگرفت، ستاره شناسان می پنداشتند دنباله دار ها که از یخ (یک ماده ی بازتابنده) تشکیل شده اند، می بایست طبیعتا سفید باشند. از آن زمان تاکنون نه هالی و نه هیچ دنباله دار دیگری از نزدیک دیده نشده بود.

به پنداشت ستاره شناسان، یک دنباله دار هم به خاطر انباشته شدن خاک روی سطحش و هم به دلیل تابش‌دهییخ های تازه اش توسط پرتوهای کیهانی دارای یک "پوسته"ی تیره می شود. پرتوهای کیهانیاتم های اکسیژنآب یخ زده را آزاد کرده و از آن جدا می کند؛ این اتم های جدا شده سپس با مولکول های ساده ی کربنکه در دنباله دار وجود دارند ترکیب می شوند و ترکیب های بزرگ تر، پیچیده تر، و تیره تری می سازند که همانند قیرو نفت خاماست.

با گذشت زمان، دنباله دار می تواند توسط خاک ومواد آلی پیچیده، عایق شود. افزون بر این فرآیندها، دنباله دار با گردش چندباره به گرد خورشید یخ های بیشتری را در اثر تبخیر از دست می دهد و با توقف برون‌ریزی گازی از آن، تبدیل به دنباله داری بی روح و مُرده، همانند یک سیارکمی شود. 

و البته این شاید پایان داستان نباشد. گاهی یک دنباله دار مرده یا جرمی که در آغاز به عنوان یک سیارک یافته شده می تواند پس از سال ها بی فعالیتی، به گونه ای نامنتظره فعال شود و دوباره به طور موقت به دنباله دار تبدیل گردد. ستاره شناسان این آفریده های شگفت انگیز را "داموکلویید"می نامند.

شاید بخواهید بدانید اگر دنباله داری مانند 67-P/چوریموف-گراسیمنکو را بشکافیم چه خواهیم دید. آیا همانند یک بیسکویت اوریو (دولایه ی کرِم‌دار) خواهد بود که بیرونش تیره است و درونش به سفیدی خامه؟ 

یکی از دستگاه های ساخت ناسا که بر روی فضاپیمای روزتا سوار شده به نام آلیس (Alice) در ماه گذشته نقشه برداری از دنباله دار را آغاز کرد. ما در همین هفته با کمک نخستین طیف نهایت-فرابنفش آلیس از سطح دنباله دار دریافتیم که [سطح آن] 67P/C-G "از زغال هم سیاه تر است". آلیس همچنین در گیسویا همان جو دنباله دار، هیدروژنو اکسیژن را شناسایی کرد.

دانشمندان روزتا همچنین کشف کردند که هنوز هیچ پهنه ی بزرگ آب یخزده ای روی سطح روزتا دیده نشده. چشمداشت آن ها این بود که پهنه هایی از یخ روی سطح دنباله دار ببینند زیرا آنقدر از گرمای خورشید دور است که نمی تواند آب هایش را بخار کند.

آلن استرن، سربازرس دستگاه آلیس در بنیاد پژوهشی جنوب باختردر بولدر کلرادو می گوید: «ما از این همه بازتاب ناپذیری سطح این دنباله دار و کم بودن نشانه های آب یخزده ی سطحی در آن اندکی غافلگیر و شگفت زده شدیم.»

هوم... شاید واقعا یک بیسکویت غول پیکر باشد!

واژه نامه:

منبع: universetoday