بررسی تاریخ: چه کسی واقعا نپتون را کشف کرد؟

در شب ۲۹ اوت، سیاره ی نپتوندرست در نقطه ی مخالف خورشید در آسمان جای گرفت، وضعیتی که به آن پادیستانییا مقابله سیاره ای می گویند. ولی با وجود دیدگاه به نسبت روشنی که نپتون از روی زمین دارد، هنوز واقعیت درباره ی کسی که نخستین بار این دنیای دوردست را یافت در پرده ای از ابهام باقی مانده.

باور همگانی اینست که نپتون در سال ۱۸۴۶ توسط یوهان گوتفرید گالهو با بهره از محاسبه های اوربن لو وریهو جان کاوچ آدامزیافته شد و بنابراین یک یافته ی مشترک بریتانیایی-فرانسوی-آلمانی است.

ولی این ستاره شناسان نخستین کسانی نبودند که نپتون را دیدند. این افتخار از آنِ کسی نیست جز ستاره شناس پرآوازه ی ایتالیایی، گالیلئو گالیله.

گالیله زمانی که داشت طرح ماه های سیاره ی مشتریرا با کمک تلسکوپ نوسازش به روی کاغذ می آورد، دو بار نپتون را هم کشید زیرا از شانس وی این سیاره در آن زمان، یعنی اوایل سال ۱۶۱۳ در همیستانی (مقارنه) با مشتری بود. معمولا گفته شده که گالیله نپتون را به دلیل جابجایی کُندش با یک ستاره اشتباه گرفته بود.

به تازگی دیوید جامیسون از دانشگاه ملبورن دلایلی را پیش کشیده در این باره که گالیله واقعا جابجایی نپتون را دیده و به سیاره بودن آن پی برده بود. جامیسون فکر می کند که گالیله این موضوع را در یک واروواژهیا آناگرام هم نشان داده بود ولی کلیسای کاتولیک جلوی انتشارش را گرفت و آن را سرکوب کرد.

کار جالبی است اگر رصدهای تاریخی مانند مشاهدات گالیله را دوباره بیازماییم تا ببینیم او واقعا چه دیده است. برنامه های آسمان نمای پیشرفته ای هستند که اجازه ی چنین کاری را به ما می دهند.

رصدگران به کمک نرم افزار Starry Nightمی توانند چشم اندازهای آسمان شبی که گالیله در سال های ۱۶۰۰ می دیده را بازبیافرینند. طرحی که گالیله در ۲۷ یا ۲۸ دسامبر ۱۶۱۲ کشیده بود نشان می دهد که در آن زمان ماه های مشتری این سیاره را در بر گرفته بودند: گانیمددر سمت چپ این سیاره، اروپادر سمت راست، و کالیستوهم کمی دورتر در سمت راست. نپتون در سمت چپ و کمی سمت شمال مشتری کشیده شده.

کمی بیش از یک ماه بعد، گالیله دوباره طرح ماه ها را کشید. در این طرح، همه ی ماه ها به سمت راست مشتری آمده بودند و بر پایه ی چیزی که برنامه ی Starry Nightاز آسمان گالیله نشان می دهد، وی جای این ماه ها را درست کشیده بود. نپتون باز هم در سمت چپ مشتری بود ولی اکنون به جای شمال، در جنوب آن دیده می شد.

آنچه در فاصله ی میان این دو طرح روی داده بود به راستی چشمگیر و توجه برانگیز است. در زمان طرح نخست، نپتون داشت نسبت به مشتری از چپ به راست حرکت می کرد. در ۳ یا ۴ ژانویه ی ۱۶۱۳، نپتون عملا از پشت مشتری گذشت و یک فروپوشانی یا اختفایبسیار بسیار کمیاب سیاره ای را پدید آورد. اگر گالیله درست پیش از طلوع آفتابِ ۴ ژانویه با تلسکوپش نگاه می کرد، نپتون را می دید که داشت از پشت پیکر تیره ی مشتری بیرون می آمد.

نپتون در ۱۳ ژانویه نسبت به مشتری ثابت بود، و سپس شروع به جابجایی از راست به چپ کرد، در ۲۳ ژانویه ی ۱۶۱۳ دوباره از مشتری گذشت، و به سمت چپ مشتری رسید تا گالیله در ۲۸ یا ۲۹ ژانویه دوباره آن ها را ببیند و طرحشان را بکشد.

تلسکوپ ابتدایی گالیله تنها می توانست اجرام را حدود ۳۰ برابر بزرگ تر کند. او از پشت چنین تلسکوپی نپتون را مانند یک ستاره می دید، درست همان گونه که از پشت تلسکوپ های کوچک امروزی دیده می شود. برای تماشای آن چه در نرم‌افزار Starry Night دیده می شود نیاز به یک تلسکوپ بسیار بزرگ و شرایط بسیار خوب هست. حتی از پشت بزرگ ترین تلسکوپ کانادا که یک تلسکوپ بازتابی۷۴ اینچی در رصدخانه ی دیوید دانلپدر شمال تورنتو است، نپتون مانند یک قرص یکدست آبی و بدون هیچ ویژگی دیده می شود.

واژه نامه:

منبع: Space.com