* بیش از ۴۰۰ سال از یافته شدن گانیمد، ماه (قمر) مشتریو بزرگ ترین ماه سامانه ی خورشیدی توسط گالیلئو گالیلهمی گذرد ولی این ماه تازه اکنون نقشه ای برای خود دست و پا کرده.
گروهی از دانشمندان به رهبری جفری کالینز از ویتون کالج نخستین نقشه ی زمین شناختی سراسری گانیمد، هفتمین ماه سیاره ی مشتریرا پدید آوردند. این نقشه از کنار هم گذاری بهترین عکس هایی که فضاپیماهای وویجر ۱و وویجر ۲ (سال ۱۹۷۹) و مدارگرد گالیله (۱۹۹۵ تا ۲۰۰۳) به هنگام گذشتن از کنار گانیمد از آن گرفته بودند تهیه شده و اکنون توسط سازمان زمین شناسی آمریکابه شکل یک نقشه ی سراسری منتشر شده است. این نقشه از دید فنی سرشت زمین شناختی گونه گونِ سطح گانیمد را نشان می دهد و نخستین نقشه ی زمین شناختی سراسری است که از یک ماه یخیِ یکی از سیاره‌های بیرونی پدید آمده است.
 |
برای ارایه ی بهترین اطلاعات در یک تک نما از گانیمد، ماه مشتری، یک تصویر موزاییکی سراسری از آن که شامل بهترین عکس های به دست آمده از وویجر ۱ و ۲ و فضاپیمای گالیله ی ناسا بود تهیه شد. تصویر سمت راست تصویر پایه برای نقشه ی زمین شناختی سمت چپ بود. تصویر بزرگ تر- اندازه های دیگر |
رابرت پاپالاردو از آزمایشگاه پیشرانش جت ناسادر پاسادنای کالیفرنیا می گوید: «این نقشه گونه گونی باورنکردنی ویژگی‌های زمین شناختی روی گانیمد را نشان می دهد و به ما کمک می کند تا این آشفتگی ظاهری که روی سطح پیچیده‌اش دیده می شود را نظم و سامانی بدهیم.» وی می افزاید: «این نقشه [همچنین] دانشمندان سیاره شناس را یاری می کند تا گره از راز فرگشت این دنیای یخ زده بگشایند و نیز به رصدهایی که در آینده به وسیله ی فضاپیما از آن خواهد شد کمک خواهد کرد.»
قرار است فضاپیمای کاوشگر ماه های یخی مشتری (Jupiter Icy Moons Explorer- JUICE) که از آنِ سازمان فضایی اروپاست در حدود سال ۲۰۳۲ گردش در مدار گانیمد را بیاغازد. ناسا هم با یک دستگاه که توسط دانشمندان آمریکایی سرپرستی می شود و نیز تهیه ی سخت افزار برای دو دستگاه که زیر نظر دانشمندان اروپایی خواهد بود، در این ماموریت همکاری خواهد کرد.
گانیمد از زمان یافته شدنشدر ژانویه ی ۱۶۱۰ میلادی در کانون رصدهای پیاپی بوده، در آغاز با تلسکوپ های روی زمین، و بعدها توسط کاوشگرهایی که از کنارش می گذشتند و فضاپیمایی که به گرد مشتری می چرخد. این پژوهش ها دنیایی یخ زده و پیچیده را پیش چشم ما نمایان کرده و می کنند؛ دنیایی که سطحش دارای یک دوگانگی (تضاد) خیره کننده میان دو گونه زمینه ی اصلی است: ۱) ناحیه های تیره، بسیار پیر و کهن، و پر از دهانه؛ و ۲) ناحیه های روشن تر، تا اندازه ای جوان تر (هر چند که باز هم پیر) با آرایه های گسترده ای از شیارها و پشته ها.
به گفته ی دانشمندانی که این نقشه را پدید آورده اند، سه دوره ی اصلی زمین شناسی برای گانیمد شناسایی شده که عبارتند از دوره ی چیرگی برخوردهای دهانه زا، سپس دوره ی فرازافکند زمین ساختی (tectonic upheaval)، و در پی آن هم یک دوره ی کاهش فعالیت های زمین شناختی. این نقشه که ویژگی های سطحی مانند شیارها، گودی ها و دهانه های برخوردی را می نمایاند، به دانشمندان اجازه می دهد تا برای نخستین بار، زمان بندی دوره های جداگانه ی زمین شناسی را برای جرمی در بخش بیرونی سامانه ی خورشیدی شناسایی و رمزگشایی کنند.
باربل لوچیتا، دانشمند بازنشسته ی افتخاری سازمان زمین شناسی آمریکا در فلگستفآریزونا، که از سال های ۱۹۸۰ در نقشه برداری زمین شناختی گانیمد همکاری می کرده، می گوید: «این نقشه ی رنگی و بسیار پرجزییات شماری از پنداشت‌های برجسته ی علمی درباره ی تاریخ زمین شناختی گانیمد را تایید، و شماری از آن ها را هم رد می کند. برای نمونه، تصاویر دقیق تر فضاپیمای گالیله نشان می داد که فرآیندهای یخ فشانی (پدید آمدن آتشفشان هایی که آب و یخ بیرون می‌افشانند- cryovolcanism) روی گانیمد بسیار کمیاب است.»
یک ویدیوی پویانمایی (انیمیشن) از گانیمد، ماه مشتری. در این پویانمایی، یک نقشه ی زمین شناختی بر روی تصویر رنگی موزاییکی سرتاسری آن افکنده می شود. این ویدیوی ۳۷ ثانیه ای با یک تصویر رنگی موزاییکی ماه آغاز می شود سپس به سرعت در نقشه ی زمین شناسی محو می شود.
نقشه ی زمین شناسی سراسری گانیمد به پژوهشگران این امکان را خواهد داد تا ویژگی های زمین شناختی دیگر ماه های یخی را با آن مقایسه کرده و بسنجند، زیرا تقریبا هر گونه ساختاری که روی دیگر ماه های یخی دیده می شود نمونه ی همانندی هم روی گانیمد دارد.
کالینز می گوید: «گستردگی سطح گانیمد بیش از نصف همه ی خشکی های زمین است، بنابراین جاهای بسیار گوناگونی برای برگزیدن وجود دارد. گانیمد همچنین دارای ساختارهایی باستانی در کنار ساختارهایی تازه تر است که آن را از نظر تاریخی هم به اندازه ی جغرافیایی گونه گون و متنوع کرده است.»
سیاره ی مشتری در این ماه در حالتپادیستانی (مقابله)با زمین است و به خوبی دیده می شود، از همین رو ستاره شناسان آماتور می توانند با یک دوربین دوچشمی هم گانیمد را در آسمان شامگاهان این ماه رصد کنند.
واژه نامه:
واژه نامه:
Galileo Galilei - moon - solar system - Jupiter - Ganymede - Geoffrey Collins - Wheaton College - geologic map - NASA - Voyager 1 - Voyager 2 - Galileo orbiter - planet - Robert Pappalardo - Jet Propulsion Laboratory - European Space Agency - Jupiter Icy Moons Explorer - Earth - groove - ridge - impact crater - tectonic upheaval - furrow - solar system - Baerbel Lucchitta - U.S. Geological Survey - cryovolcanism - volcano - binoculars - opposition - animation -
منبع: nasa
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان