برخورد پرآشوب دو کهکشان

اگر دو کهکشان را بگیرید و در درازنای چند میلیون سال با هم مخلوط کنید چه می‌شود؟ تصویری که با بهره از داده‌های رصدخانه‌ی پرتو ایکسچاندرای ناسا به دست آمده دستاورد چنین آمیختگی‌ای را نشان می دهد.

آرپ ۲۹۹سامانه‌ای در فاصله‌ی ۱۴۰ میلیون سال نوری زمینست. این جرم در بر دارنده‌ی دو کهکشان است که دارند با هم یکی (ادغام) می‌شوند و در این فرآیند، ساختاری را پدید می‌آورند که تقریبا از در هم آمیختن ستارگان هر دو درست شده.

ولی تنها همین آمیزه‌ی ستارگان نیست. داده‌های تازه‌ی چاندرا ۲۵ چشمه‌ی درخشان پرتو ایکس را هم در نقطه‌ی پیوند آرپ ۲۹۹ آشکار کرده. چهارده تا از این چشمه‌ها به اندازه‌ی پرتوهای نیرومند ایکس می‌گسیلند که اخترشناسان آنها را در رده‌ی "چشمه‌های پرتو X ابر-تابناک"یا ULXهاجای داده‌اند.

این یوال‌ایکس‌ها در ناحیه‌هایی دیده شده‌اند که در آنها ستاره‌زاییبا نرخ بالا در جریان است، و به احتمال بسیار، سامانه‌های دوتایی هستند که در آنها یک ستاره‌ی نوترونییا یک سیاهچالهدارد مواد ستاره‌ی همدمش که بسیار بزرگ تر از خورشید است را می‌مکد. این سامانه‌های دوتایی به نام "دوتایی‌های پرتو ایکسپرجرم"شناخته می‌شوند.

دوتایی‌های پرتو ایکس پرجرم پدیده‌هایی بسیار کمیابند، ولی آرپ ۲۹۹یکی از نیرومندترین کهکشان‌های ستاره‌زا در کیهان نزدیک ما است. این تا اندازه‌ی پیامد ادغام دو کهکشان است که موج‌هایی از ستاره‌زایی به راه انداخته. پیدایش دوتایی‌های پرجرم پرتو ایکس یکی از پیامدهایی طبیعیِ چنین ستاره‌فشانی‌هاییست زیرا برخی از ستارگان جوان و پرجرم -که اغلب با همزاد به دنیا می آیند- در این سامانه‌ها درست می‌شوند.

این تصویرِ همنهاده‌ی تازه از آرپ ۲۹۹ از همگذاری داده‌های پرتو X چاندرا (رنگ صورتی)، داده‌های پرتو X پرانرژی‌ترِ نوستار (رنگ بنفش)، و داده‌های نور دیدنی تلسکوپ فضایی هابل (سفید و قهوه‌ای کمرنگ) درست شده. آرپ ۲۹۹ همچنین مقدار هنگفتی پرتوی فروسرخمی‌گسیلد که توسط رصدخانه‌هایی مانند تلسکوپ فضایی اسپیتزرناسا دریافت شده ولی این داده‌ها به این تصویر افزوده نشده‌اند.

پرتوهای X و فروسرخی که از این کهکشان گسیلده می‌شود همانندی چشمگیری با پرتوهای کهکشان‌های کیهانِ بسیار دوردست دارد، و از همین رو به اخترشناسان شانسی برای بررسی یک همسانِ به نسبت نزدیکِ چنین اجرام دوردستی داده است. در روزگار جوانی کیهان ادغام‌های کهکشانی با نرخ بالاتری رخ می‌داد ولی به دلیل دوری بی‌اندازه‌، پژوهش مستقیم آنها کار دشواریست.

داده‌های چاندرا همچنین پرتوهای ایکس افشانی را هم آشکار کرده که از گازهای داغِ پراکنده در آر ۲۹۹ گسیلیده می‌شود. اخترشناسان بر این باورند که بیشتر این گازهای داغ توسط انفجارهای ابرنواختریپرشمار (یکی دیگر از ویژگی‌های کهکشان‌های ستاره‌زا) از مرکز سامانه به بیرون پخش شده‌اند.

پژوهشنامه‌ای درباره‌ی این یافته‌ها در شماره‌ی ۲۱ اوت ماهنامه‌ی سلطنتس اخترشناسی منتشر شده و نگارش برخط آن هم در دسترس است.

-------------------------------------------------

واژه نامه:

منبع: nasa