ستاره‌شناسان در سده‌های ۱۸ و ۱۹ شناخت ژرفی درباره‌ی سیارک‌هاو دنباله‌دارهایدرون سامانه‌ی خورشیدیبه دست آوردند. این یافته‌ها از پی بردن به سرشت راستین مدارهای آنها گرفته تا شناسایی اجرام کوچک بی‌شمار در کمربند اصلی سیارک‌ها، پایه‌گذار بیشترِ شناخت امروزی ما از این اجرام شدند.
 |
عکس های جفت سیارک پی/۲۰۱۶ جی۱ که در ۱۵ می ۲۰۱۶ گرفته شده بودند. در این عکس‌ها یک منطقه‌ی مرکزی، سیارک، و یک توده‌ی افشان که نشانگر دم غباری است نشان داده شده. |
یک قانون کلی درباره‌ی دنباله‌دارها و سیارک‌ها اینست که دنباله‌دارها با افزایش دمایشان، گیسو و دُم‌هایی پیدا می‌کنند ولی سیارک‌ها چنین نیستند. با این همه، به تازگی گروهی بین‌المللی از پژوهشگران استثنای دیگری در این قانون یافته و معرفی کرده‌اند. به نوشته‌ی آنها، یک سیارکِ مادر درون کمربند سیارک‌ها که دو نیم شده بود، اکنون هر نیمه‌اش برای خود دم‌هایی درست کرده است.
دلیل تفاوت رفتاری سیارک‌ها با دنباله‌دارها تا اندازه‌ی بسیاری به جایگاهشان بستگی دارد. این اجرام که به طور عمده در کمربند اصلی سیارک‌ها جای دارند، دارای مدارهایی به نسبت دایره‌ای پیرامون خورشیدند و در مسیرشان تغییر دمای چندانی حس نمی‌کنند. در نتیجه دُم (و یا هاله) که در اثر فرازش (تصعید شدن) مواد گریزا (فرّار) از جمله نیتروژن، هیدروژن، دی‌اکسید کربن، متانو ..، و پدید آمدن ابری از گاز توسط آنها شکل می‌گیرد را درست نمی‌کنند [آنهایی که در مدارشان به خورشید نزدیک می‌شوند، مدت‌هاست که یخ‌های سطحشان را در اثر فرازش و تبخیر از دست داده و خشک شده‌اند- م].
مانند بیشتر پدیده‌های اخترشناسی، سیارک‌های دوتایی هم فراوان هستند. آنها زمانی پدید می‌آیند که یک سیارک می‌شکند و دو تکه می‌شود؛ این می‌تواند در اثر چرخش بیش از اندازه سریع، برخورد با جرم دیگر، یا ناپایداری سامانه‌های دوتایی (سیارکی با سیارک دیگر) روی دهد. با رخ دادن چنین چیزی، این دو تکه به جای آن که در بند گرانش یکدیگر باشند، به گرد خورشید می‌چرخند و به آهستگی از هم دور و دورتر می‌شوند.
ولی هنگامی که یک گروه بین‌المللی از بنیاد اخترفیزیک در اندلس (IAA-CSIC) سیارک P/2016 J1 (پی/۲۰۱۶ جی۱) را مشاهده کردند متوجه چیزی شگفت‌انگیز شدند. به نوشته‌ی فرناندو مورنو، پژوهشگر IAA-CSIC و رهبر این گروه در گزارش این بنیاد، گویا هر دو تکه‌ی این سیارک "فعال شده بودند"- به بیان دیگر، دُم در آورده بودند.
وی می‌گوید: «هر دو تکه فعال شده‌اند، یعنی ساختارهایی غباری مانند دنباله‌دارها پیدا کرده‌اند. این نخستین بار است که یک جفت سیارکی با فعالیت همزمان را می‌بینیم... به احتمال بسیار، این غبارافشانی به دلیل فرازش یخ در سیارک است که باعث شده خاک و غبارهایی که در اثر یخ‌زدگی به هم چسبیده بودند آزاد و پخش شوند. این یخ‌ها تا پیش از شکستن سیارک پنهان بودند و پس از دو تکه شدن آن در معرض نور خورشید قرار گرفته بودند»
 |
عکس‌های تلسکوپ فضایی هابل از سیارک فعال شده‌ی پی/۲۰۱۳ پی۵ که دم غباری آن را هم نشان می‌دهند. در این باره خوانده بودید: * هابل شاهد فروپاشی اسرارآمیز یک سیارک بود |
با آن که این نخستین نمونه از سیارکی نیست که قانون را زیر پا می‌گذارد و ابری از گازهای گریزا به گرد خود درست می‌کند، ولی این نخستین بارست که چنین رفتاری از یک سیارک جفتی سر می‌زند. و به نظر می‌رسد شکل‌گیری این دم در واکنش به شکستگی سیارک بوده که به باور ما شش سال پیش رخ داده بود، هنگامی که سیارک در دور پیشین مدارش بود.
در سال ۲۰۱۶، این گروه پژوهشی با بهره از تلسکوپ بزرگ جزایر قناری (GTC) در جزیره‌ی لاپالماو تلسکوپ کانادا-فرانسه-هاوایی (CFHT) در موناکیا، تایید کردند که این سیارک یک جفت تشکیل داده. بررسی‌های بیشتر نشان داد که این دو تکه از پایان ۲۰۱۵ تا آغاز ۲۰۱۶ فعال شده بودند، زمانی که به نزدیک‌ترین نقطه‌ی مدارشان نسبت به خورشید رسیده بودند (حضیضیا پیراهور).
این بررسی همچنین نشان داد که شکستن این سیارک و تلاش آن برای فعال شدنش ربطی به هم ندارند؛ به عبارت دیگر، تصعید مواد گریزا به دلیل شکسته شدن آغاز شده بوده نه این که دلیل آن بوده باشد. از همین رو این دو جرم در میان اجرام سامانه‌ی خورشیدی که تاکنون دیده‌ایم بیمانند هستند.
اینها نه تنها استثنایی دیگر بر قانون سیارک‌ها و دنباله‌دارها هستند (تاکنون تنها حدود ۲۰ مورد سیارک دنباله‌ساز دیده شده)، بلکه زمان‌بندی شکسته شدنشان هم بدین معنیست که جوان‌ترین جفت سیارکی هستند که تاکنون در سامانه‌ی خورشیدی یافته شده. برای یک مشت سنگ چیز بدی نیست!
 |
برداشت هنری از دو جرم دوردست که در قفل گرانشی با همند و به گرد خورشید می‌چرخند (۲۰۱۰ دبلیوجی۹). |
گزارش این پژوهشگران در این پیوندمنتشر شده است.
--------------------------------------------
به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:
واژه نامه:
asteroid - comet - Solar System - Main Asteroid Belt - coma - tails - Sun - halo - volatile - nitrogen - hydrogen - carbon dioxide - methane - sublimate - rotational speed - binary system - P/2016 J1 - Institute of Astrophysics in Andalusia - IAA-CSIC - Fernando Moreno - sublimation - Great Telescope of the Canary Islands - GTC - La Palma - Canada-France-Hawaii Telescope - CFHT - Mauna Kea - perihelion - Hubble Space Telescope - P/2013P5 - dust tail - tidally locked - 2010 WG9
منبع: universetoday
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان